Met veel pijn en moeite wordt er hier en daar iets teruggebracht.1 Voor volwassenen is een beetje ruimte belangrijk, maar voor 8 Wandelen in de eenentwintigste eeuw Van de talloze manieren waarop mensen van natuur genieten, is wandelen dé manier. De toegankelijkheid van het landelijk gebied is echter hard achteruitgegaan. Dat neemt niet weg dat nieuwe perspectieven op ‘walking distance’ bereikbaar zijn. Denk aan een bewandelbaar landschap rond de grote steden: nieuwe wildernissen en een landschappelijk casco in plaats van het verdwenen paadje door het landelijk gebied. Als student las ik Filosofie van het landschap van Ton Lemaire. Wandelen speelt in dat boek een belangrijke rol. Zijn pleidooi voor een bewandelbare leefomgeving is me altijd bijgebleven. Nog steeds vind ik het bij het zoeken van een huis een essentieel criterium of het een bewandelbare leefomgeving heeft. In de binnenstad is doorgaans zoveel publieke ruimte en levendigheid dat daar nog wel sprake is van een bewandelbare leefomgeving. In buitenwijken en bedrijventerreinen vernietigt de combinatie van saaiheid en schaal echter vaak de bewandelbaarheid. Ook in het buitengebied is de publieke ruimte vaak heel beperkt geworden. Doordat tienduizenden kilometers paden zijn ‘opgeruimd’ in de ruilverkavelingen is de afgelopen decennia veel kwaliteit verloren gegaan. Het landelijk gebied, dat ooit van ons allemaal was, is productieruimte geworden. kinderen is het wreed om hen geen ruimte te bieden om iets te ontdekken, om enige autonomie te ervaren en te worden verrast en verwonderd. Een kind ontmoeten dat zich niet meer verwondert, dat blasé is geworden, is een deprimerende ervaring. Als je terugdenkt aan bijzondere momenten die je zelf als kind hebt meegemaakt, dan spelen verwondering, spanning, verrassing, ontdekking toch altijd een grote rol? Het laatste kind in het bos geeft tal van voorbeelden in deze geest. Ook voor volwassenen is een landschap waarin niets te ontdekken lijkt deprimerend. In het vorige hoofdstuk zagen we hoe Lemaire en Nietzsche spreken over de ‘verschrikking van het middaguur’: een steriele wereld zonder schaduwen, toonbeeld van totale verveling en zinloosheid. Het fascinerende van Nietzsche is echter ook dat hij juist deze uiterste zinloosheid ziet als een opmaat naar iets nieuws. Wijst ook de verschraling van het Nederlandse landschap de weg naar nieuwe perspectieven? Is ook voor de natuur en wildernis van Nederland de ‘Grote Middag’ aangebroken – een moment van erop of eronder, een scharnierpunt waarop we beginnen te zien dat wildernis inderdaad cruciaal is voor onze vitaliteit? Helaas is het klassieke landschap als een plek waar rust heerst en waar we ons thuis voelen in een groot deel van Nederland zo goed als verdwenen. Het landschap is strijdtoneel geworden, een dunbebouwd bedrijventerrein. Het zou best anders kunnen en financieel is het allemaal mogelijk, maar op een of andere manier krijgen we het publieke belang onvoldoende gearticuleerd. 1 Een prachtig voorbeeld hiervan uit de Achterhoek is beschreven in Binnendoor en buitenom (1999). 252 253 Pagina 127
Pagina 129Scoor meer met een webwinkel in uw boeken. Velen gingen u voor en publiceerden reisgidsen online.
546 Lees publicatie 216Home