zamelaars erg hun best doen om beharing te verwijderen en zich te versieren. Juist de naaktheid van de mens maakt het mogelijk om je met versieringen bewust buiten de natuur te plaatsen. Jager-verzamelaars zoals Indianen zijn vaak intensieve gebruikers van tatoeages en andere bewerkingen en versieringen van het lichaam. Volgens Lévi-Strauss zijn dat niet zomaar versieringen, maar middelen om de mens zelf in cultuur te brengen en mensen menselijk te maken door ze expliciet te onderscheiden van de natuur. De eerste stap waarmee mensen zich gingen onderscheiden van andere dieren en in zekere zin afstand namen van een vanzelfsprekende natuur, was wellicht het gebruik van vuur. De voorouders van de moderne mens konden al een miljoen jaar geleden met vuur omgaan. Het gebruik van vuur betekende een enorme sprong: wie vuur weet te gebruiken, onderscheidt zich niet alleen wezenlijk van alle andere leven, maar kan ook veel meer materiaal in goed verteerbaar voedsel omzetten. Het is niet voor niets dat in veel mythen het vuur van goddelijke oorsprong is. Volgens een bekende Griekse mythe bijvoorbeeld stal de titaan Prometheus het vuur van de goden. Volgens sommigen begon ook de ontwikkeling van gereedschap circa één miljoen jaar geleden. Dat gereedschap had meteen ook al esthetische eigenschappen. Vuistbijlen en schrapers van vuursteen werden vormgegeven op een manier die de basale functionaliteit ver te boven gaat. Sinds de moderne mens zo’n tweehonderdduizend jaar geleden ontstond, was hij vijfennegentig procent van de tijd jager-verzamelaar. In die fase nam hij op verschillende manieren afstand tot de natuur. Na de uitvinding van het vuur werd de verdere ontwikkeling van gereedschap al snel een factor van belang in de jacht. 86 Speer en pijl en boog hadden grote invloed op de mogelijkheden om dieren te bejagen, en zullen het menu wezenlijk hebben veranderd. Ook het gebruik van taal en het maken van afbeeldingen kun je zien als een vorm van afstand nemen tot de natuurlijke omgeving. Woorden en begrippen gaan immers over scheiden en onderscheiden. De grote sprong voorwaarts van veertigduizend jaar geleden wordt door sommigen verklaard door sprongen in taalgebruik. De verbetering van de spraakorganen van de Cro-Magnons ten opzichte van bijvoorbeeld de Neanderthalers vroeg slechts een kleine genetische verandering en ging niet gepaard met opvallende uiterlijke veranderingen. Het feit dat er weinig uiterlijk verschil zat tussen de Cro-Magnons en de Neanderthalers, maar ze toch geen gezamenlijke nakomelingen hadden, geeft mogelijk aan hoe belangrijk het verschil was of je kon spreken of niet. Er zijn weinig feiten die erop wijzen dat jager-verzamelaars zich één voelden met de natuur of er zich positief mee verbonden voelden. Zodra er sprake is van culturele uitingen proberen mensen zich juist te onderscheiden van de natuur. De jager-verzamelaars leefden niet per se ‘akelig, wreed en kort’, zoals sommige antropologen beweren, maar zeker ook niet altijd paradijselijk. Enerzijds kunnen San en Aboriginals zelfs in de onvruchtbare gebieden in korte tijd een behoorlijke hoeveelheid voedsel verzamelen, anderzijds geeft Diamond voorbeelden van groepen in het maagdelijk oerwoud van Nieuw-Guinea die omkwamen van de honger. Voor mensen die niet gewend zijn aan deze manier van leven is het bijna onmogelijk om te overleven als jager-verzamelaar. De verhalen van vroege Nederlandse ontdekkingsreizigers zoals Willem Barentz1 1 1 Zie Gramberg, Overwintering op Nova Zembla. 2 Zie Panhuysen, Een Nederlander in de wildernis (2010). 87 (1550-1597) op Nova Zembla of Robbert Jacob Gordon2 Pagina 44
Pagina 46Scoor meer met een online winkel in uw maandbladen. Velen gingen u voor en publiceerden onderwijscatalogi online.
546 Lees publicatie 216Home