Sublieme ervaringen komen volgens Kant op twee manieren tot ons: in de ervaring van het mathematische en in de ervaring van het dynamische. Bij de eerste gaat het bijvoorbeeld om een ervaring als de oneindigheid van het heelal. Bij de tweede gaat het om de krachten in de natuur, zoals storm, die als subliem worden ervaren zolang ze imponeren maar nog niet bedreigend zijn. In Expeditie Wildernis kwam ik tot het inzicht dat Kant met zijn tweedeling een belangrijk thema miste, namelijk een derde vorm van het sublieme: de ervaring van de vitaliteit van het leven zelf. Bij de spelende slechtvalken, bij de trek van vogels of gnoes, en bij het overleven van dieren in de meest extreme omstandigheden gaat het niet om schoonheid of huivering alleen, maar om het imposante van het leven zelf. Dat is altijd verbonden aan de natuur die niet door ons wordt beheerst, aan de natuur die je zou kunnen aanduiden met wildernis. Wildernis is niet alleen te vinden in het maagdelijke gebied ver weg. In het kleurloze nieuwbouwwijkje van mijn jeugd kon het onverwachte geluid van overvliegende ganzen of een eenzame oeverloper in de nacht beelden oproepen van een rijkere wereld. Het geluid was symbool voor wildheid en riep verlangen op naar wildernissen. Thoreau schreef terecht dat de redding van de wereld gelegen is in de wildheid. Vaak wordt hij verkeerd geciteerd, alsof hij geschreven zou hebben dat de redding is gelegen in de wildernis. Hij schreef ook dat er niet genoeg wildernis kan zijn. Ook daar ben ik het hartgrondig mee eens. Het is een onverdraaglijk idee dat op den duur alles verkaveld zal zijn, dat overal een bordje zal staan dat vertelt wat er (niet) mag. De bescherming van wildernissen is de redding van onszelf. Maar wildernis, zo kwam regelmatig aan de orde, is niet alleen iets maagdelijks ver weg. 286 De Amerikaan William Cronon geeft in Uncommon Ground. Rethinking the Human Place in Nature (1996) een fraai betoog onder het motto Het probleem van de wildernis; of terug naar de verkeerde natuur. Ik vat het hier samen. ‘Als we in de spiegel kijken die de natuur voor ons op houdt, dan zien we de reflectie van onze niet-onderzochte wensen en verlangens. We vergissen ons als we veronderstellen dat de wildernis een oplossing kan zijn voor de problematische verhouding die onze cultuur heeft met de niet-menselijke natuur, want de wildernis is onderdeel van dat probleem. Wildernis is niet de enige plek op aarde die nog apart staat van de mensheid. Het idee wildernis is een menselijke schepping, een product van een heel specifieke menselijke cultuur op een heel specifieke moment in de menselijke geschiedenis. Wildernis is geen oorspronkelijk reservaat waar de laatste restanten van een onaangeraakte, bedreigde, maar nog steeds transcendente natuur nog kunnen worden ontmoet zonder de vervuilende invloed van de beschaving. Integendeel, het is een product van die beschaving. Wildernis is niet de plek op aarde die apart staat van de mensheid, maar een menselijke creatie. Dat neemt niet weg dat wilderniservaringen te maken hebben met iets dat niet menselijk is, iets dat anders is dan jezelf. De schoonheid en kracht die we ervaren in de natuur is de ervaring van de aanwezigheid van iets dat diepgaand anders is dan wijzelf. Het is valse hoop te denken dat we terug zouden kunnen naar een tijd voordat we begonnen onze tekens op de aarde achter te laten. Alleen mensen die al vervreemd zijn van de relatie met het land kunnen denken dat de wildernis een model biedt voor het leven van mensen in de natuur. De centrale paradox is dat als we wildernis zien als iets waar de mens totaal buiten blijft, onze aanwezigheid op aarde het einde van de wildernis is. Waar wij zijn is de natuur dan niet. Een nadeel van het idealiseren van wildernissen ver weg is dat 287 Pagina 144

Pagina 146

Voor nieuwsbrieven, online uitgaven en drukwerk zie het Online Touch CMS systeem. Met de mogelijkheid voor een webshop in uw weekbladen.

546 Lees publicatie 216Home